Tại Việt Nam, quy định về việc công bố thông tin sáng chế và giải pháp hữu ích (GPHI) được thể hiện rõ trong Luật Sở hữu trí tuệ (sửa đổi, bổ sung năm 2022), cụ thể tại Điều 110, yêu cầu đơn đăng ký sáng chế phải được công bố trong vòng 19 tháng kể từ ngày nộp đơn hoặc ngày ưu tiên sớm nhất. Đây là một bước đi phù hợp với thông lệ quốc tế, từ Công ước Paris về Bảo hộ Sở hữu Công nghiệp đến các quy định tại Hoa Kỳ, Châu Âu , Nhật Bản và nhiều quốc gia khác như Hàn Quốc, Trung Quốc hay các nước ASEAN. 

Trong bối cảnh hiện nay, Đảng và Nhà nước Việt Nam đã xác định đổi mới sáng tạo, phát triển khoa học kỹ thuật là một trong những trụ cột quan trọng để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. nhấn mạnh vai trò của khoa học công nghệ trong phát triển đất nước. Đồng thời, Chiến lược phát triển khoa học và công nghệ đến năm 2030, được Chính phủ ban hành, đề ra mục tiêu đưa khoa học kỹ thuật trở thành động lực then chốt, trong đó khuyến khích sáng tạo, nghiên cứu và ứng dụng công nghệ mới.

Việc công khai thông tin sáng chế, GPHI cùng các thông tin sở hữu trí tuệ khác chính là một giải pháp thiết thực để hiện thực hóa các chủ trương này, tạo điều kiện cho doanh nghiệp và nhà nghiên cứu tiếp cận nguồn tri thức phong phú, từ đó phát triển các giải pháp công nghệ tiên tiến. Tuy nhiên, nếu việc công bố toàn văn Bản mô tả sáng chế hoặc giải pháp hữu ích bị hạn chế, nhiều hệ lụy tiêu cực có thể xảy ra.

Tính minh bạch sẽ giảm sút, khiến doanh nghiệp, nhà nghiên cứu và nhà sáng chế gặp khó khăn trong việc tiếp cận thông tin để phát triển công nghệ – điều đi ngược lại định hướng của Đảng về xây dựng một nền kinh tế tri thức. Các tổ chức nghiên cứu sẽ khó kiểm tra tính mới, tính sáng tạo của sáng chế, trong khi cơ quan thực thi quyền sở hữu trí tuệ đối mặt với trở ngại trong giải quyết tranh chấp. Điều này không chỉ làm suy yếu khả năng bảo vệ quyền lợi chính đáng của các nhà sáng chế mà còn ảnh hưởng đến các đại diện sở hữu công nghiệp và doanh nghiệp trong việc tra cứu, xác minh thông tin. 

Hơn nữa, việc thiếu thông tin công khai sẽ tác động tiêu cực đến môi trường đầu tư và đổi mới sáng tạo – hai lĩnh vực mà Nhà nước đang ưu tiên phát triển. Nghị quyết số 52-NQ/TW về cách mạng công nghiệp lần thứ tư đã nhấn mạnh tầm quan trọng của đổi mới sáng tạo. Nếu không có dữ liệu đầy đủ về sáng chế, nhà đầu tư sẽ e ngại rủi ro pháp lý, còn doanh nghiệp khó định hướng nghiên cứu và phát triển, làm chậm tiến trình hiện đại hóa nền kinh tế mà Đảng và Nhà nước đang hướng tới. 

Để giải quyết vấn đề này, việc khôi phục và tăng cường công khai toàn văn Bản mô tả sáng chế cùng các thông tin sở hữu trí tuệ khác là cần thiết. Đây không chỉ là cách để người dân, doanh nghiệp và tổ chức nghiên cứu tiếp cận thông tin dễ dàng, mà còn góp phần giảm thiểu sự trùng lặp trong sáng chế, thúc đẩy đổi mới và cải tiến công nghệ – phù hợp với mục tiêu của Chính phủ về phát triển khoa học kỹ thuật. Một hệ thống thông tin minh bạch sẽ giúp doanh nghiệp ứng dụng các nghiên cứu mới nhất vào sản xuất, đồng thời tạo môi trường cạnh tranh công bằng và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của chủ sở hữu. Xu thế công khai thông tin sở hữu trí tuệ cũng đang được nhiều quốc gia phát triển áp dụng.

Việc Việt Nam tham khảo và thực hiện các chính sách này không chỉ giúp hội nhập với chuẩn mực quốc tế mà còn hỗ trợ thực hiện các cam kết của Đảng và Nhà nước trong việc xây dựng nền kinh tế sáng tạo. Chính vì vậy cần công bố toàn văn Bản mô tả sáng chế, GPHI cải thiện hệ thống tra cứu thông tin để minh bạch và dễ sử dụng; cung cấp tài liệu hướng dẫn chi tiết; nâng cấp cơ sở dữ liệu sở hữu trí tuệ; và tăng cường hợp tác quốc tế để chia sẻ kinh nghiệm. 

Công khai thông tin sáng chế và GPHI không chỉ là một yêu cầu pháp lý mà còn là động lực quan trọng để hiện thực hóa chủ trương của Đảng và Nhà nước về đổi mới sáng tạo, phát triển khoa học kỹ thuật. Đây là bước đi cần thiết để hỗ trợ doanh nghiệp, cộng đồng nghiên cứu và xây dựng một nền kinh tế tri thức vững mạnh, hội nhập với thế giới. 

Ngọc Thái - Phạm Tài