Phát biểu khai mạc diễn đàn, bà Cao Xuân Thu Vân, Chủ tịch Liên minh hợp tác xã Việt Nam, nhấn mạnh chuyển đổi số đang mở ra hướng đi mới cho lớn nông nghiệp Việt Nam  lĩnh vực đóng góp 12-14% GDP và có mục tiêu xuất khẩu nông thủy sản đạt 65 tỷ USD năm 2025. Theo bà, chuyển đổi số và trí tuệ nhân tạo (AI) là “chìa khóa vàng” giúp tối ưu năng suất, giảm chi phí và nâng cao năng tranh cho toàn chuyên ngành.

Không chỉ khôi phục hiệu quả kinh tế, chuyển đổi số nhưng giúp giải quyết các công thức lớn như biến đổi khí hậu, yêu cầu phát triển xanh và giá trị chuỗi bạch kim. Với hơn 22.500 hợp tác xã (HTX) nông nghiệp đang hoạt động, chuyển đổi số không còn là lựa chọn mà là con đường sống còn để nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm và tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy tốc độ chuyển đổi số trong nông nghiệp Việt Nam vẫn còn chậm. Khảo sát của Liên minh Hợp tác xã Việt Nam chỉ ra, trong số gần 35.000 Hợp tác xã trên cả nước, chỉ 13,6% đã hoàn thành chuyển đổi số, 50% đang phát triển và 36,4% chưa bắt đầu. Nguyên nhân xuất bản phát từ giới hạn về tài chính, hạ tầng công nghệ, nhân lực và tâm lý e ngại ngăn chặn thay đổi.

Một trong những rào cản lớn nhất là hiểu sai về chất của số chuyển đổi. Nhiều Nông trại và nông hộ cho rằng chuyển đổi số đồng nghĩa với công việc “chạy theo công nghệ hào hoa” như AI, blockchain, Big Data hay IoT. Thực tế, chuyển đổi số là quá trình ứng dụng công nghệ một cách thông minh và phù hợp vào chuỗi giá trị nông nghiệp từ sản xuất, quản lý, truy xuất nguồn gốc, giám sát chất lượng, tiếp thị cho đến tiêu thụ sản phẩm.

AI trong nông nghiệp, nếu được phát triển theo hướng đúng, có thể dự báo thời tiết, phân tích tối ưu, phát hiện  sâu bệnh  và tự động hóa sản xuất. Nền tảng phân tích dữ liệu lớn (Big Data) giúp HTX dự báo nhu cầu thị trường, trong khi IoT hỗ trợ giám sát quy trình hoạt động theo thời gian thực. Khi kết hợp đồng bộ, các công nghệ này tạo thành hệ sinh thái nông nghiệp thông minh, minh bạch và hiệu quả hơn bao giờ hết.

Bà Vân cho rằng, để chuyển đổi số không chỉ là khẩu hiệu, cần phải vượt qua “nỗi sợ công nghệ” của người nông dân. “Khi nông dân hiểu rõ giới hạn và giá trị thực tiễn của công nghệ, họ sẽ chủ động hơn, mạnh hơn trong đầu tư và học hỏi,” bà nói.

Liên minh Hợp tác xã Việt Nam hiện đang phát triển nhóm giải pháp trọng tâm: Thứ nhất, tăng cường truyền thông và đào tạo để nâng cao nhận thức số lượng, đặc biệt là kỹ năng sử dụng công nghệ số cơ bản cho nông dân và cán bộ Hợp tác xã. Thứ hai, hỗ trợ HTX tiếp cận nguồn vốn dài hạn, đơn giản hóa thủ tục vay để đầu tư hạ tầng công nghệ, phần mềm quản lý và dữ liệu số hóa. Thứ ba, xây dựng hệ thống sinh thái “HTX số”, trong đó Liên minh đóng vai trò trung tâm điều phối, phát triển các nền tảng dùng chung, cung cấp kết nối và chia sẻ dữ liệu giữa các HTX. Thứ tư, đề xuất Chính phủ ban hành chương trình hỗ trợ chuyển đổi số khu vực kinh tế tập thể giai đoạn 2026–2030, có ngân sách ổn định và ưu tiên cho nông nghiệp công nghệ cao, thích ứng biến đổi khí hậu.

Tại diễn đàn, TS. Trần Duy Ninh, Cục trưởng Cục Chuyển đổi số quốc gia (Bộ KH&CN)  cho biết: Bộ đang hoàn thiện Luật Chuyển đổi số , dự kiến trình Chính phủ vào tháng 12/2025. Đây sẽ là đạo luật, quy định ngân sách dành cho chuyển đổi số lượng tối thiểu 1% tổng chi tiêu quốc gia, đồng thời cấm hành vi khung kiến trúc tổng thể quốc gia nhằm đảm bảo kết nối dữ liệu đồng bộ từ trung tâm tới địa phương. Trong đó, nền tảng dành riêng cho HTX và nông nghiệp đang được xây dựng, hứa hẹn tạo ra bước đột phá trong quản lý và chia sẻ thông tin.

Theo ông Ninh, “thành công của chuyển đổi số nông nghiệp không phải là công việc áp dụng công nghệ phức tạp, mà là khi HTX vùng sâu vùng xa có thể bán sản phẩm của mình ra thế giới chỉ bằng một nền tảng.”

Cục Chuyển đổi số quốc gia cũng đề xuất bổ sung dữ liệu HTX vào cơ sở dữ liệu quốc gia quan trọng của nhóm; phát triển nền tảng “Hợp tác xã hội số” giúp các quản lý tập trung HTX, không cần đầu tư riêng lẻ; đồng thời mở rộng các sàn giao dịch công nghệ để Hợp tác dễ dàng thuê hoặc mua giải pháp số phù hợp.

Về phần kết nối tầng hạ tầng, Việt Nam hiện chỉ còn hơn 200 xã chưa có sóng di động ổn định. Dự kiến đến đầu tháng 11/2025, 100% xã hội trên toàn quốc sẽ có kết nối mạng di động, tạo điều kiện nền tảng cho chuyển đổi số nông nghiệp. Cùng với đó, Bộ GD&ĐT và Bộ KH&CN đang phát triển khai nền tảng đào tạo kỹ năng cơ bản cho người dân, giúp nông dân trở thành thành “công dân số” trong kỷ nguyên mới.

Khi nền tảng này được hoàn thiện, ba trụ trụ của chuyển đổi số nông nghiệp - hạ tầng và dữ liệu, nền tảng số dùng chung, nhân lực và doanh nghiệp đồng hành sẽ trở thành thành động lực sau đó giúp nông nghiệp Việt Nam đột phá.

Chuyển đổi số và trí tuệ nhân tạo không chỉ là xu thế, mà là con đường tất yếu để xây dựng nền nông nghiệp hiện đại, xanh, minh bạch và có khả năng cạnh tranh toàn cầu. Và trong quá trình hành động đó, mỗi hợp tác xã, mỗi nông dân khi trở thành một “công dân số”  chính là hạt nhân của tương lai nông nghiệp Việt Nam.

BH