Hành trình chuẩn bị dài hơi: Lập Đề án Tiếp quản Thủ đô 

Để tiếp quản Thủ đô, quân dân Hà Nội đã có cả một hành trình chuẩn bị dài hơi chứ không phải chỉ trong năm 1954. Minh chứng rõ nhất là việc ngay từ 01/02/1951, tức là trước thời khắc Thủ đô được tiếp quản tới 3 năm, Ủy ban kháng chiến hành chính Hà Nội đã xây dựng Đề án tiếp quản Thủ đô trình Bộ Nội vụ.

Nội dung Đề án nhận định Hà Nội chiếm vị trí quan trọng bậc nhất cả nước và sẽ là địa bàn phòng ngự quyết liệt nhất của địch khi ta chuyển sang “Tổng phản công” và “Tổng động viên”. Từ đó, Ủy ban đã nghiên cứu tỉ mỉ về chiến lược và sách lược, đề ra kế hoạch và nhiệm vụ tổng thể chung và của từng ngành nhằm biến Hà Nội thành chiến trường, với khẩu hiệu “Giải phóng Thủ đô”. Điều này cho thấy công tác chuẩn bị đã được thai nghén và triển khai một cách có hệ thống từ rất sớm.

Giai đoạn nước rút: Thành lập Ủy ban Quân chính và Ủy ban Hành chính 

Bước sang năm 1954, nhất là sau thời điểm tháng 7 khi Hiệp định Geneva được ký kết, công tác chuẩn bị cho việc tiếp quản Thủ đô bước vào giai đoạn nước rút.

Đảng ủy và Ủy ban Quân chính được thành lập: Ngày 06/9/1954, Trung ương Đảng ra Nghị quyết thành lập Đảng ủy tiếp quản Thủ đô do đồng chí Trần Quốc Hoàn làm Bí thư. Tiếp đó, ngày 12/9/1954, Hội đồng Chính phủ đã quyết nghị tổ chức tiếp quản Thủ đô, ban hành 8 chính sách và 10 điều kỷ luật đối với bộ đội, cán bộ và nhân viên khi vào thành phố. Đặc biệt, Hội đồng Chính phủ quyết nghị thành lập Ủy ban Quân chính để thống nhất tập trung mọi quyền lãnh đạo đối với các ngành hoạt động trong thời kỳ tiếp quản.

Ủy ban Quân chính ra đời: Ngày 17/9/1954, Ủy ban Quân chính chính thức được thành lập do Thiếu tướng Vương Thừa Vũ làm Chủ tịch và bác sĩ Trần Duy Hưng làm Phó Chủ tịch. Đây là hình thức tổ chức đặc biệt, tồn tại từ ngày 17/9 - 4/11/1954, với nhiệm vụ tiếp quản các cơ quan, công sở và điều hành bộ máy thành phố hoạt động bình thường, không bị gián đoạn. Hàng trăm cán bộ các ngành của Trung ương đã được tăng cường, sau khi học các lớp tiếp quản ở Việt Bắc và Liên khu III.

Chính sách tiếp quản: Ủy ban Quân chính có trách nhiệm thực thi 8 chính sách của Chính phủ đối với các thành phố mới giải phóng, bao gồm: Bảo hộ tính mạng, tài sản của nhân dân và ngoại kiều; Bảo hộ công thương nghiệp; Tiếp thu và quản lý xí nghiệp, công sở của chính quyền Pháp và Bảo Đại; Bảo hộ trường học, bệnh viện, cơ quan văn hóa, giáo dục; Tuyển dụng viên chức, sĩ quan, binh lính cũ theo tài năng; Thực hiện tự do dân chủ, bảo hộ tự do tín ngưỡng.

Thành lập Ủy ban Hành chính: Cuối tháng 10/1954, thành phố đã ổn định mọi mặt. Do đó, ngày 04/11/1954, Hội đồng Chính phủ quyết định thành lập Ủy ban Hành chính thành phố Hà Nội do bác sĩ Trần Duy Hưng làm Chủ tịch. Ủy ban Quân chính vẫn được duy trì song song trong cùng một trụ sở nhưng có sự phân công nhiệm vụ. Hệ thống chính quyền từ thành phố đến cơ sở cũng được thiết lập, kiện toàn, chia Hà Nội ra 36 khu phố nội thành và 4 huyện ngoại thành gồm 46 xã.  

Đội Thanh niên xung phong tiếp quản Thủ đô: Tiền trạm của hòa bình 

Để công cuộc tiếp quản diễn ra suôn sẻ, Đội Thanh niên xung phong tiếp quản Thủ đô đã được thành lập, bao gồm khoảng hơn 300 đội viên là học sinh cuối cấp trung học phổ thông. Đội do đồng chí Vương Bích Vượng làm đội trưởng, di chuyển về Thủ đô Hà Nội làm 3 đợt (từ 6/10 đến 9/10/1954).

Nhiệm vụ chính của đội là tiền trạm: hỗ trợ quân đội tiếp quản, tuyên truyền, giải thích cho nhân dân hiểu về chính sách của Đảng và Nhà nước, vạch trần luận điệu phản tuyên truyền, và vận động thanh niên, nhân dân tích cực tham gia các hoạt động đón bộ đội.

Thành công trọn vẹn 

Nhờ những sự chuẩn bị kỹ lưỡng và chu toàn về mọi mặt, quá trình tiếp quản Thủ đô đã thành công trọn vẹn: không có nổ súng và không có bất cứ thương vong nào do giao tranh.

Công cuộc tiếp quản Thủ đô và các thành phố khác đã được Chính phủ nhận định là “một kỳ công của nhân dân ta mà kẻ địch phải hoảng sợ và toàn thế giới đều khen ngợi”. Ngày 10/10 trở về không chỉ là một chiến thắng quân sự mà còn là chiến thắng của một sự chuẩn bị chu đáo, có tầm nhìn chiến lược và sự đồng lòng của toàn dân.

Phạm Tuấn