Vươn lên "miền hương quế"

Đồng bào Kor thường kể về sự tích quế là cây thiêng được chim trời gieo tặng. Họ cảm nhận hương thơm từ thân quế dịu ấm bèn lấy hạt gieo khắp sườn dốc, vườn nhà, nương cao và rừng sâu. Ngày nay đến với vùng đất núi Ấn sông Trà, chúng ta qua huyện Trà Bồng thăm "miền hương quế" ngợp trước rừng quế xanh ngát khắp các vùng đồi thấp đến núi cao.

Nỗi nhớ rừng quế từ bao đời gắn với đời sống văn hóa đồng bào Kor. "Đồng bào Kor trồng quế cho con cháu ăn chứ không cho mình như của để dành. Tài sản tinh thần quý nên họ chăm sóc, giữ gìn cây quế rất nâng niu, bảo vệ".

PGS.TS Trần Văn Hải, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội

Quế không chỉ cho sinh kế. Từ vị cay nồng ấm, thơm phảng phất quế hỗ trợ sức khỏe nhờ dược tính cao được mệnh danh là một trong "Tứ đại danh dược" gồm Sâm - Nhung - Quế - Phụ. Quế còn mang lại an tĩnh nhờ yếu tố phong thủy ''cây thiêng'' theo quan niệm người Kor.

Nhà sáng lập trà dược liệu Quế Rừng Xanh, chị Trần Thị Xuân Quỳnh khởi nghiệp năm 2019. Gia đình chị có truyền thống 30 năm làm nghề bán quế thô và ông ngoại là thầy thuốc Đông y nổi tiếng của Quảng Ngãi.

Gác lại công việc kế toán ổn định, chị Quỳnh quyết trở về "gốc dược liệu'' quê hương theo đuổi cây quế. "Theo những cuốn sách của Hải Thượng Lãn Ông tôi đã đọc, quế từng được các Thái y dùng để phòng, chữa bệnh cho vua và Thái Tử", chị Quỳnh cho biết.

Ngày 23/12/2020, Cục Sở hữu trí tuệ ra Quyết định cấp Giấy chứng nhận đăng ký chỉ dẫn địa lý số 00094 cho sản phẩm quế Trà Bồng, với sự quản lý của UBND huyện Trà Bồng và phạm vi bảo hộ lên tới 30.000ha. "Đây là dấu mốc định vị thương hiệu đồng thời giúp quản lý tốt chất lượng, sản phẩm quế truyền thống", ông Trần Văn Sương, Phó Chủ tịch UBND huyện khẳng định. 

Sau 2 năm cấp chỉ dẫn địa lý, giá trị của cây quế và các sản phẩm làm từ quế đã tăng lên đáng kể, giúp "miền hương quế" từng bước vươn lên.

Nhắc lại thời kỳ nhiều người Việt quay lưng với thuốc nam, "kho báu" tri thức phương thuốc cổ truyền Việt Nam đứng trước nguy cơ mai một, nhiều hộ sản xuất, doanh nghiệp Trà Bồng vẫn bền bỉ bám lấy quế, từ từ thay đổi tư duy của người dùng.

Chị Quỳnh phấn khởi nhớ lại: "Trước đây, nghe tới quế nhiều người bỏ đi. Họ nghĩ quế nóng, và không nghe tiếp chuyện liều lượng thế nào để sử dụng quế như dược phẩm quý tăng sức đề kháng.

Quế Trà Bồng được bảo hộ lại sản xuất tự nhiên không chất bảo quản cộng hưởng nhiều giá trị khi khách hàng sử dụng trực tiếp, tiện lợi. Chúng tôi sản xuất quế dựa trên quy chuẩn càng làm tăng uy tín nên bán được giá hơn".

Khó khăn để quản lý và mở rộng thị trường

Từng thanh quế rừng được bóc tách, gùi vác nặng trĩu vai, vận chuyển hơn 7 tiếng từ sườn núi cao, dốc sâu Trà Bồng về với buôn làng bằng những đôi chân người dân tộc Kor.

Từ nhiều thế kỷ trước, cây quế Trà Bồng sớm bước ra ngoài "bóng núi". Quế Trà Bồng được biết đến là loại hương liệu, dược liệu trứ danh các thương nhân Ả Rập, Bồ Đào Nha và Trung Hoa tìm kiếm. Họ đã tới tận "thủ phủ" mua quế và mang sang Tây Á, Đông Âu,…

Hiện nay phần lớn quế Trà Bồng bán ra thị trường là sản phẩm thô. Sản phẩm sau sơ chế, phân loại được xuất ra thị trường Hồng Kông, Trung Quốc, Đài Loan. Một phần sản phẩm sau sơ chế còn lại rời "bóng núi" ra phố được bán ở thị trường nội địa: Nhang quế, tinh dầu quế, bột quế, hàng thủ công mỹ nghệ từ vỏ quế.

Theo ông Huỳnh Duy Trọng - Phó phòng Kinh tế và Hạ tầng huyện Trà Bồng nhìn nhận cùng những tác động tích cực mang lại hiệu quả nhất định sau khi được bảo hộ, việc quản lý và khai thác tài sản trí tuệ sản phẩm quế gắn tên địa danh Trà Bồng còn những tồn tại, khó khăn.

Ngày 10/11, Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Quảng Ngãi trao Giấy chứng nhận đăng ký chỉ dẫn địa lý ''Trà Bồng'' đối với sản phẩm quế cho UBND huyện Trà Bồng tại ''Hội thảo Nâng tầm thương hiệu quế Trà Bồng''.

Ông Trần Công Hòa, Phó Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Quảng Ngãi

"Sau hai năm, hiện chưa có doanh nghiệp, hợp tác xã nào làm đơn đăng ký trao quyền chỉ dẫn địa lý Trà Bồng. Sự hỗ trợ chưa liên tục, chỉ mới tập trung chủ yếu vào xây dựng hồ sơ đăng ký còn khâu quản lý, khai thác, phát triển sản phẩm ít so với nhu cầu", ông Trọng nói.

Ông Trọng phản ánh: "Việc hỗ trợ tập trung vào 3 ngành: Khoa học và Công nghệ, Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, Công thương. Thế nhưng, thực tế sự phối hợp nguồn lực giữa 3 đơn vị hạn chế và phân tán. Người dân và doanh nghiệp lại chưa thấy được tầm quan trọng của chỉ dẫn địa lý".

Cây quế giữa rừng từ "Ngọt không ai biết, cay đừng ai hay" nay đã trở thành món quà tặng quý của người dân Quảng Ngãi, là đặc sản địa phương thơm lừng danh tiếng.

Hiện nay quế xuất bán nội địa có mặt trong các gian hàng đặc sản, siêu thị nhỏ, sân bay. Tuy nhiên quế đang trồng rải rác nhiều nơi dẫn tới khó cấp mã số vùng trồng. Vấn đề truy xuất nguồn gốc gắn chặt với quy trình yêu cầu của nước nhập khẩu, quản lý chặt chẽ chất lượng và giá thành sản phẩm cũng khó theo.

Để sản phẩm quế đi xa, nâng tầm thương hiệu, thời gian tới địa phương cần quy hoạch vùng trồng, đặt tâm huyết vào việc cải tiến mẫu mã, liên kết vùng để phát triển thị trường. Đặc biệt thị trường trên các sàn thương mại điện tử để mở rộng sản xuất và kinh doanh .

Ông Trần Văn Sương - Phó Chủ tịch UBND huyện Trà Bồng: "Trà Bồng định hướng đến năm 2030 sẽ trồng ổn đinh khoảng 10.000 – 15.000ha quế. Trong trồng mới, chăm sóc, chế biến tinh dầu quế sẽ ứng dụng, tiếp nhận chuyển giao tiến bộ kỹ thuật nhằm xây dựng rừng giống, vườn giống chất lượng, sạch bệnh."

"Người Việt trồng quế còn người nước ngoài họ thường dùng quế. Họ nghe đến quế sẽ "ồ" lên thích thú và mua", chị Xuân Quỳnh kể. Chị Quỳnh sớm nhận ra tiềm năng cây quế còn rất lớn cần cơ chế thông thoáng, làm tiền đề thu hút doanh nghiệp trong và ngoài nước đầu tư, phát triển cây quế, bắt đầu từ việc tiết kiệm thời gian làm các thủ tục hành chính.

Chớm đông miền Trung thường mưa rả rích, tách trà quế the cay giúp thư thái tinh thần lại phòng những cơn cảm lạnh bất thường. Tầng sâu chén trà thanh ngọt lắng lại nắng mưa, mồ hôi người trồng quế. "Tôi không muốn quế chỉ dừng lại là gia vị. Đây sẽ là loại thảo mộc giúp ích sức khỏe khắp mọi miền", CEO Xuân Quỳnh nói về khát vọng đưa thương hiệu quế Trà Bồng Việt Nam ngày một vươn xa.

Bảo Hòa