Nhiều ngày qua đề xuất cải tiến chữ tiếng Việt của PGS. TS Bùi Hiền (nguyên Hiệu phó Trường ĐH Sư phạm ngoại ngữ Hà Nội, nguyên Phó Viện trưởng Viện Nội dung và phương pháp dạy-học phổ thông) dù gặp nhiều sự phản đối dữ dội từ dư luận về đề xuất cải cách tiếng Việt. Nhưng PGS. TS Bùi Hiền vẫn giữ quan điểm của mình: “Tôi sẽ làm tới cùng”.

PV đã có cuộc trò chuyện với GS Ngô Như Bình - Chủ nhiệm chương trình tiếng Việt tại bộ môn Ngôn ngữ và Văn minh Đông Á của ĐH Harvard để thông tin thêm đa chiều, khách quan nhất về nghiên cứu này của PGS. TS Bùi Hiền.

Thưa ông, trước đề xuất cải tiến chữ tiếng Việt của PGS. TS Bùi Hiền khiến dư luận phản đối gay gắt suốt mấy ngày qua. Ông nhận định thế nào về vấn đề này?

GS Ngô Như Bình: Chữ viết phản ánh truyền thống văn hóa và lịch sử của một dân tộc. Bản thân chữ viết tiếng Việt cũng trải qua một số lần thay đổi để chúng ta có dạng chữ viết như ngày nay.

Chữ viết của một dân tộc bao giờ cũng mang tính bảo thủ nên cải cách khó được chấp nhận. Do đó, phản ứng ban đầu của người dân bao giờ cũng tiêu cực đối với bất cứ sự thay đổi nào.

Không chỉ người dân mà ngay cả một số nhà chuyên gia về ngôn ngữ cũng khó chấp nhận. Điều này xảy ra không chỉ ở Việt Nam. Điển hình, thủy tổ của ngành âm vị học là N. Trubetskoy (nhà ngôn ngữ học người Nga) cũng không đồng tình với cải cách chữ viết tiếng Nga vào những năm 1918-1920. Trong khi đến bây giờ, kết quả tích cực của cải cách đó là không thể phủ nhận.

Về ý tưởng chính thì tôi đồng ý với giáo sư Bùi Hiền là cần thiết phải có những thay đổi đối với bảng chữ cái và chính tả tiếng Việt vì tồn tại một số điểm chưa hợp lí. Còn những đề nghị cụ thể thì phải bàn thêm nhiều.

Chẳng hạn, PGS Bùi Hiền đề nghị chữ viết chuẩn dựa hoàn toàn vào phương ngữ Hà Nội. Điều đó đúng về mặt lý thuyết nhưng là vấn đề tế nhị. Về âm đệm và nguyên âm chính cũng như bán nguyên âm cuối cũng có một số điểm thiếu nhất quán là điều tôi chưa thấy nhắc đến.

Với kinh nghiệm dạy tiếng Việt ở nước ngoài gần 40 năm qua. Ông đánh giá như thế nào nếu chữ quốc ngữ sau cải cách của PGS.TS Bùi Hiền sẽ giúp con người ta dễ nhớ, dễ hiểu, bảng chữ cái sẽ được rút gọn, giảm thời gian đáng kể về công sức của chúng ta?

GS Ngô Như Bình: Tôi rất mừng khi ông Hiền đã đặt ra những vấn đề này ở trong nước. Cải cách là việc cần làm và làm càng sớm càng tốt. Khi giới thiệu chính tả tiếng Việt cho sinh viên ở Liên Xô (trước đây) và Mỹ (hiện nay), tôi phải giải thích những điểm thiếu nhất quán. Điều này khiến sinh viên rất khó nhớ và kết quả là viết sai chính tả.

Chẳng hạn, cùng một âm vị /k/ được viết ba cách khác nhau là “ký”, “cá” và “quá”. Nếu dùng con chữ để biểu thị phụ âm đầu này thì chúng ta có thể viết “ká” và “kwá”(“ký” vẫn là “ký”).

Hay như âm đệm /w/, cùng là một âm đệm nhưng khi được viết là như trong “hoa”, lúc lại được viết là như trong “huệ”. Nếu nhất luật dùng con chữ biểu thị âm đệm /w/ thì sẽ viết “hwa” và “hwệ”, như người Hàn Quốc dùng con chữ để phiên âm âm đệm khi cần viết bằng con chữ Latinh.

Theo tôi, cải cách phải bàn với tinh thần khoa học và xây dựng, đồng thời phải hết sức thận trọng vì chữ viết của một dân tộc vốn mang tính bảo thủ.

Nếu đề xuất này được chấp nhận và được nghiên cứu thấu đáo để thay đổi. Theo ông những công trình nghiên cứu trước đây được lưu giữ trong sử sách sẽ làm thế nào? Và Sự trong sáng của tiếng việt khi chuyển sang ngôn ngữ mới sẽ ra sao? 

GS Ngô Như Bình: Đặc biệt là về sách giáo khoa. Những công trình ấy vẫn được lưu giữ bình thường, như Viện Hán-Nôm lưu giữ các văn bản của ông cha ta viết bằng hai thứ chữ ấy.

Một thứ chữ là để viết chữ nước ngoài (chữ Hán), một thứ chữ dùng để ghi âm tiếng Việt (chữ Nôm) nhưng chưa bao giờ trở nên phổ biến ở Việt Nam. Còn chữ quốc ngữ thì khác hẳn. Nó đã được phổ biến trong hơn một trăm năm qua nên thư viện và các kho lưu trữ vẫn sẽ lưu giữ các văn bản cần thiết.

Trong mấy năm vừa qua, một số báo trong nước hoặc đề nghị tôi viết bài, hoặc phỏng vấn tôi về việc giữ gìn tính trong sáng của tiếng Việt.

Tiếng Việt ngày càng thiếu trong sáng không phải vì nguyên nhân chính tả, mà vì những nguyên nhân khác. Mặt khác, nếu được thay đổi, chính tả tiếng Việt sẽ nhất quán hơn. Người Việt sẽ ít mắc lỗi chính tả hơn. Việc dậy tiếng Việt cho người nước ngoài cũng dễ dàng hơn.

Là một nhà nghiên cứu nhiều năm về ngôn ngữ,  PGS. TS Bùi Hiền đã nhận ra những bất cập nhất định. Tuy nhiên, đề xuất cải cách chữ tiếng Việt của TS vẫn không khả thi. Theo ông đến thời điểm này chữ quốc ngữ có bất cập gì? hay từ xưa đến giờ nó quá hoàn hảo mà không cấn thay đổi gì?

GS Ngô Như Bình: Không có một hệ thống chữ viết nào hoàn hảo cả. Ngay cả sau khi thực hiện một số thay đổi cần thiết (nếu thực hiện được) thì hệ thống chữ viết tiếng Việt cũng chưa thể nói là hoàn hảo. Có thể nảy sinh ra những vấn đề mới.

Ở Việt Nam, vấn đề cải cách chữ quốc ngữ đã được đem ra thảo luận từ những năm 1970. Tuy nhiên, đến nay, câu chuyện vẫn chỉ dừng lại ở những lời bàn.

Các nhà ngôn ngữ, giáo dục và khoa học cần nghiên cứu thấu đáo những đề nghị cải cách về mặt khoa học ngôn ngữ, đồng thời nhìn ra thế giới bên ngoài để thấy việc cải cách chữ viết là việc có thể làm được và cần làm.

Xin cảm ơn ông!