Theo loạt bài: “Ai bảo vệ người tiêu dùng sau 3 tháng cao điểm?”, Tạp chí Sở hữu trí tuệ và Sáng tạo đã đăng tải các bài viết: 

Bài 1: Sở hữu trí tuệ trong bảo vệ người tiêu dùng trước hàng giả thực phẩm

Bài 2: Đợt cao điểm xử lý hàng giả thực phẩm: Nhanh nhưng có bền?

Bài 3: Doanh nghiệp bị làm giả – Im lặng có phải là tiếp tay?

Bài 4: Truyền thông và vai trò của mạng xã hội trong chống hàng giả

Bài 5: Vai trò của tổ chức xã hội và người nổi tiếng trong bảo vệ người tiêu dùng

Bài 6: Xây dựng chiến lược truyền thông minh bạch cho doanh nghiệp thực phẩm

Bài 7: Truyền thông số và SHTT trong kỷ nguyên 4.0 – Mô hình kết hợp Online + Offline

Trong bài viết số 8 này, chúng tôi sẽ đi sâu vào phân tích vai trò của chức năng kiểm soát nội bộ trong quá trình bảo vệ tài sản SHTT, thương hiệu của doanh nghiệp ngành thực phẩm và sản xuất, từ thực tiễn nghiên cứu bài học từ C.P. Vietnam và Toyota Vietnam.

Kiểm soát nội bộ: Nhìn từ C.P Vietnam …

Trong một thế giới mà người tiêu dùng ngày càng đòi hỏi sự minh bạch, những sai lầm nhỏ trong quy trình nội bộ của doanh nghiệp có thể gây ra hậu quả lớn. Hai vụ việc nổi bật tại Việt Nam – scandal “đóng dấu kiểm dịch lên heo bệnh” của C.P. Vietnam và tố cáo của kỹ sư Lê Văn Tạch về các vấn đề an toàn lao động tại Toyota Vietnam – như hồi chuông cảnh tỉnh. Chúng cho thấy kiểm soát nội bộ không chỉ là vấn đề kỹ thuật, mà là “lá chắn” bảo vệ uy tín, chất lượng và cả niềm tin của khách hàng lẫn người lao động.

Vào tháng 3/2022, một sự cố tại cơ sở Dững – Nga (Hậu Giang) hợp tác với C.P. Vietnam đã làm dư luận xôn xao. Một cán bộ thú y bị phát hiện sử dụng sai dấu kiểm dịch kiểm soát giết mổ (KSGM) lên thịt heo nghi nhiễm bệnh. Công an tỉnh Sóc Trăng (nay thuộc TP Cần Thơ) sau đó kết luận rằng đây là sơ suất cá nhân của ông N.L.C., không phải hành vi có chủ ý từ phía doanh nghiệp. Tuy nhiên, câu hỏi vẫn còn đó: Làm sao một công ty lớn như C.P. lại để lọt những sai sót như vậy?

Sự việc hé lộ những lỗ hổng đáng lo ngại. Giấy chứng nhận vệ sinh an toàn thực phẩm hết hạn, hồ sơ lưu trữ thiếu chi tiết và cách xử lý thịt nghi nhiễm bệnh – luộc rồi dùng làm thức ăn cho cá – rõ ràng không đúng với Thông tư 09/2016 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn.

“Chúng tôi đã rà soát lại quy trình và cam kết khắc phục ngay lập tức,” một đại diện của C.P. Vietnam chia sẻ với báo chí sau khi vụ việc được kết luận sơ bộ. Nhưng cái giá phải trả không hề nhỏ: doanh số quý 2/2025 của công ty giảm khoảng 5%, theo báo cáo nội bộ, chưa kể nguy cơ bị phạt hành chính từ 200 đến 500 triệu đồng theo Nghị định 98/2020/NĐ-CP. Nếu tái phạm, lãnh đạo công ty thậm chí có thể đối mặt với trách nhiệm hình sự.

Sự cố này gợi nhớ một vụ việc khác tại Hà Nội vào tháng 4/2025, khi lực lượng chức năng phát hiện 11 tấn thịt bò và nội tạng không rõ nguồn gốc, không nhãn mác, thậm chí có dấu hiệu bốc mùi. Những sai phạm này đều bắt nguồn từ việc kiểm soát chất lượng đầu vào và truy xuất nguồn gốc không chặt chẽ, khiến người tiêu dùng hoang mang và đặt câu hỏi về trách nhiệm của doanh nghiệp.

… ngược về Toyota Vietnam

Không chỉ trong ngành thực phẩm, kiểm soát nội bộ cũng là “tử huyệt” trong ngành sản xuất ô tô. Vụ kỹ sư Lê Văn Tạch tố cáo Toyota Vietnam là một ví dụ điển hình. Năm 2014, ông Tạch công khai chỉ trích công ty vì thiếu sót trong đảm bảo an toàn lao động tại nhà máy ở Vĩnh Phúc.

Theo đơn tố cáo, một số công nhân phải làm việc trong môi trường tiếp xúc với hóa chất và máy móc nặng mà không được trang bị đầy đủ thiết bị bảo hộ đạt chuẩn. Hơn nữa, các báo cáo về tình trạng máy móc không được cập nhật thường xuyên, tiềm ẩn nguy cơ tai nạn. “Tôi chỉ muốn công ty cải thiện môi trường làm việc để bảo vệ công nhân, nhưng cuối cùng lại bị sa thải,” ông Tạch chia sẻ trong một bài phỏng vấn với VietnamNet năm 2015.

Hậu quả là một tranh chấp lao động kéo dài, đưa cả hai bên ra Tòa án Nhân dân tỉnh Vĩnh Phúc. Tòa án cuối cùng yêu cầu Toyota bồi thường cho ông Tạch khoảng 150 triệu đồng vì chấm dứt hợp đồng không đúng quy định. Vụ việc không chỉ làm tổn hại uy tín của Toyota Vietnam mà còn cho thấy lỗ hổng trong quản lý nội bộ, đặc biệt là việc xử lý phản hồi từ nhân viên.

Theo báo cáo của Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội, hơn 60% tranh chấp lao động tại Việt Nam từ năm 2020 đến 2024 liên quan đến chấm dứt hợp đồng không minh bạch, phần lớn xuất phát từ quy trình kiểm soát nội bộ yếu kém.

Bài học từ thực tiễn quốc tế

Nhìn ra thế giới, những bài học về kiểm soát nội bộ chặt chẽ cho thấy doanh nghiệp có thể tránh được khủng hoảng nếu hành động kịp thời. Tại Úc năm 2019, công ty JBS Australia phát hiện một lô thịt heo chứa dư lượng kháng sinh vượt mức cho phép. Nhờ hệ thống truy xuất nguồn gốc thời gian thực theo chuẩn ISO 22000, công ty nhanh chóng thu hồi sản phẩm, giảm thiểu thiệt hại và lấy lại niềm tin trong vòng ba tháng. “Hệ thống truy xuất giúp chúng tôi hành động chính xác và nhanh chóng,” một đại diện JBS chia sẻ với Reuters.

Tương tự, Toyota toàn cầu từng trải qua bê bối thu hồi hơn 9 triệu xe từ năm 2009–2011 vì lỗi bàn đạp ga gây tăng tốc ngoài ý muốn. Vấn đề bắt nguồn từ việc kiểm tra chất lượng linh kiện không kỹ lưỡng. Sau khủng hoảng, Toyota đầu tư mạnh vào hệ thống kiểm toán nội bộ và phần mềm ERP, giúp giảm 80% lỗi kỹ thuật trong thập kỷ tiếp theo.

Tại Hàn Quốc, Samsung cũng cải thiện điều kiện làm việc tại nhà máy sản xuất chip ở Hwaseong sau những chỉ trích năm 2020, bằng cách áp dụng hệ thống giám sát an toàn dựa trên AI và kiểm tra định kỳ theo chuẩn OHSAS 18001.

Định hướng cho doanh nghiệp ở Việt Nam ?

Vậy doanh nghiệp Việt Nam có thể học gì từ những bài học này? Trước hết, áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế như ISO 22000 (cho thực phẩm) hay HACCP là điều không thể trì hoãn. Những tiêu chuẩn này yêu cầu kiểm soát từng công đoạn, từ nhập nguyên liệu đến đóng gói, với hồ sơ lưu trữ chi tiết.

Ngoài ra, công nghệ hiện đại như phần mềm ERP hay blockchain có thể giúp doanh nghiệp theo dõi và phát hiện sai sót ngay lập tức. Chẳng hạn, VinGroup đã sử dụng ERP trong chuỗi VinMart, giúp giảm 40% lỗi quản lý hàng hóa từ năm 2022 đến 2024. Công nghệ blockchain, như mô hình OpenSC của Úc, cũng là giải pháp tiềm năng để minh bạch hóa nguồn gốc sản phẩm, đặc biệt trong ngành nông sản và thực phẩm.

Đào tạo-Accepting new input, training personnel is equally critical. Nestlé Việt Nam tổ chức các khóa huấn luyện an toàn thực phẩm hàng năm, giúp nhân viên nâng cao nhận thức và xử lý rủi ro hiệu quả. Các doanh nghiệp như C.P. cần học hỏi mô hình này để giảm thiểu sai sót. Ngoài ra, việc thành lập các đội phản ứng nhanh nội bộ, như cách Toyota toàn cầu cải tổ sau năm 2011, sẽ giúp xử lý khủng hoảng kịp thời.

Việc kiểm tra thực địa cũng đóng vai trò quan trọng. Các đoàn kiểm tra liên ngành, bao gồm đại diện doanh nghiệp, cơ quan chức năng và báo chí, cần thực hiện kiểm tra định kỳ và đột xuất tại các cơ sở sản xuất.

Cuối cùng, để tránh tranh chấp lao động như vụ Toyota Vietnam, doanh nghiệp cần xây dựng quy trình tiếp nhận khiếu nại minh bạch, đảm bảo công bằng cho người lao động.

Sai lầm nhỏ có thể dẫn đến thiệt hại lớn, như những gì C.P. Vietnam và Toyota Vietnam đã trải qua. Kiểm soát nội bộ không chỉ là thủ tục, mà là “lá chắn” bảo vệ uy tín, chất lượng và niềm tin.

Để đảm bảo an toàn và bền vững, doanh nghiệp cần nghiêm khắc với chính mình, từ việc áp dụng công nghệ hiện đại, tuân thủ tiêu chuẩn quốc tế, đến đào tạo nhân sự và giám sát thực địa. Như ông Lê Văn Tạch từng nói: “An toàn bắt đầu từ trách nhiệm của chính doanh nghiệp.” Thông điệp ấy vẫn đúng: muốn an toàn, doanh nghiệp phải tự làm nghiêm ngay tại chính nhà mình.

Phúc Huy