Thế kỷ XXI chứng kiến một thực tế chưa từng có: quốc gia nào nắm dữ liệu, quốc gia đó nắm quyền chủ động. Dữ liệu không chỉ là “nhiên liệu” cho công nghệ, mà còn là nền tảng của chủ quyền số, an ninh thông tin và quyền lực mềm quốc gia. Vì vậy, câu chuyện về độc lập công nghệ của Việt Nam không thể tách rời khỏi việc xây dựng và làm chủ hệ thống dữ liệu quốc gia.

Dữ liệu: Trụ cột của độc lập công nghệ

Trong nhiều năm, hạ tầng công nghệ Việt Nam phát triển nhanh nhưng phân tán. Các bộ, ngành, địa phương, viện, trường, doanh nghiệp đều có hệ thống dữ liệu riêng biệt, thiếu khả năng kết nối. Điều này khiến tài nguyên dữ liệu – vốn có giá trị khổng lồ cho nghiên cứu và đổi mới sáng tạo - chưa được khai thác hiệu quả.

Luật KH&CN 2025 đã xác lập nguyên tắc thống nhất trong quản lý dữ liệu khoa học và công nghệ, coi dữ liệu là tài sản công đặc biệt, phải được lưu trữ, chia sẻ và sử dụng theo cơ chế mở, bảo mật và minh bạch. Đây là bước ngoặt để đưa Việt Nam tiến gần hơn tới chuẩn quốc tế về “open science” – khoa học mở.

Xây dựng kho dữ liệu khoa học và đổi mới sáng tạo quốc gia

Một điểm mới nổi bật của Luật KH&CN 2025 là kho dữ liệu KH&CN và đổi mới sáng tạo quốc gia – hệ thống lưu trữ tập trung các kết quả nghiên cứu, sáng chế, công bố, bằng độc quyền, cùng dữ liệu ứng dụng trong công nghiệp, nông nghiệp, y tế, năng lượng…

Hệ thống này không chỉ phục vụ tra cứu, mà còn kết nối doanh nghiệp, viện, trường, nhà đầu tư và cơ quan quản lý, hình thành thị trường dữ liệu khoa học công nghệ Việt Nam. Khi dữ liệu được mở và chia sẻ, năng lực sáng tạo được nhân lên, giảm trùng lặp nghiên cứu, tăng tốc thương mại hóa kết quả.

Bên cạnh đó, cơ chế chuẩn hóa định danh dữ liệu quốc gia (metadata, chuẩn API, mã định danh công trình khoa học) sẽ đảm bảo khả năng tương tác giữa các nền tảng khác nhau, giúp dữ liệu Việt Nam hòa nhập với hệ thống dữ liệu toàn cầu mà vẫn giữ được chủ quyền.

Bảo đảm chủ quyền số và an ninh dữ liệu quốc gia

Tự chủ công nghệ cũng đồng nghĩa với tự chủ hạ tầng số. Luật KH&CN 2025 đồng bộ với Chiến lược quốc gia về dữ liệu mở và Nghị quyết Trung ương về chuyển đổi số, đặt mục tiêu đến năm 2030 Việt Nam phải có nền tảng điện toán đám mây “Make in Vietnam” và hệ thống lưu trữ dữ liệu quốc gia an toàn, đặt trong lãnh thổ Việt Nam.

Đây không chỉ là yêu cầu kỹ thuật, mà là vấn đề chủ quyền. Khi dữ liệu nghiên cứu, sáng chế, sản xuất bị lưu trữ hoặc xử lý bởi hạ tầng nước ngoài, rủi ro mất kiểm soát là rất lớn. Việc xây dựng trung tâm dữ liệu quốc gia, mạng lưới điện toán hiệu năng cao và hệ thống an ninh mạng khoa học công nghệ sẽ giúp Việt Nam đảm bảo độc lập thông tin, giảm phụ thuộc vào nền tảng quốc tế.

Dữ liệu mở: sức mạnh của quốc gia sáng tạo

Tự chủ dữ liệu không có nghĩa là đóng kín dữ liệu. Ngược lại, dữ liệu mở – khi được chia sẻ có chọn lọc và minh bạch – chính là động lực để doanh nghiệp, viện, trường cùng tham gia sáng tạo.

Luật KH&CN 2025 khuyến khích chia sẻ dữ liệu công, dữ liệu nghiên cứu công lập, kết quả đề tài nhà nước cho cộng đồng đổi mới sáng tạo. Khi dữ liệu được mở, tri thức được nhân rộng, và độc lập công nghệ sẽ không chỉ nằm ở phần cứng hay thuật toán, mà ở khả năng tận dụng tri thức của cả xã hội.

Từ hạ tầng dữ liệu đến nền tảng tự chủ công nghệ quốc gia

Một nền kinh tế số tự chủ phải bắt đầu từ hạ tầng dữ liệu tự chủ. Khi Việt Nam làm chủ được kho dữ liệu quốc gia, đảm bảo chủ quyền số và phát triển được công nghệ lõi trên nền tảng ấy, chúng ta mới có thể nói tới độc lập công nghệ thực sự – một dạng “độc lập mềm” trong thời đại tri thức.

Luật KH&CN 2025 không chỉ mở đường cho nghiên cứu, mà còn đặt nền móng cho một hệ sinh thái dữ liệu quốc gia an toàn, thống nhất và sáng tạo – nơi tri thức Việt được bảo vệ, phát triển và đóng góp cho thế giới.

Đức Tài