Trong suốt nhiều thập niên, câu chuyện “tự chủ công nghệ” luôn được đặt ra, nhưng chưa bao giờ trở thành một yêu cầu sống còn như hiện nay. Khi chuỗi cung ứng toàn cầu liên tục đứt gãy, công nghệ trở thành công cụ cạnh tranh và thậm chí là công cụ kiểm soát, một quốc gia chỉ có thể đảm bảo chủ quyền phát triển nếu làm chủ được các công nghệ lõi. Với Việt Nam, đây không còn là lựa chọn mà là con đường bắt buộc nếu muốn vươn lên vị thế quốc gia sáng tạo, không chỉ tiêu thụ mà còn tạo ra tri thức và công nghệ.

Từ “người dùng” đến “người kiến tạo”

Phần lớn công nghệ phục vụ đời sống, sản xuất và an ninh quốc gia hiện nay của Việt Nam vẫn dựa vào nguồn nhập khẩu. Từ chip bán dẫn, cảm biến, hệ điều hành, cho tới các nền tảng AI, điện toán đám mây – hầu hết đều do các tập đoàn nước ngoài nắm giữ. Điều này khiến các doanh nghiệp Việt, dù năng động đến đâu, vẫn nằm trong “biên độ bị động” của chuỗi giá trị toàn cầu.

Luật Khoa học và Công nghệ 2025 đã đặt ra một tầm nhìn mới: Việt Nam phải từng bước chuyển từ vị thế “người sử dụng công nghệ” sang “người kiến tạo công nghệ”. Điều này không chỉ là lời hiệu triệu chính trị mà còn là yêu cầu chiến lược để bảo vệ chủ quyền số, chủ quyền kinh tế và an ninh tư tưởng trong không gian mạng.

Làm chủ công nghệ lõi – bước đi dài hạn nhưng tất yếu

Khái niệm “công nghệ lõi” không chỉ bao hàm kỹ thuật phần cứng hay phần mềm, mà còn là tri thức, bí quyết, thuật toán – những nền tảng quyết định sức mạnh cạnh tranh. Việt Nam hiện mới làm chủ được một phần nhỏ trong số đó, tập trung ở một vài lĩnh vực như AI, blockchain, vật liệu mới, công nghệ sinh học và nông nghiệp chính xác.

Luật KH&CN 2025 bổ sung nhiều cơ chế mới:

Ưu tiên đầu tư cho công nghệ nền tảng, đặc biệt là chip, trí tuệ nhân tạo, năng lượng mới và dữ liệu lớn.

Hình thành mạng lưới phòng thí nghiệm trọng điểm quốc gia gắn với doanh nghiệp.

Tạo cơ chế mua sắm công cho sản phẩm công nghệ Việt, khuyến khích sử dụng công nghệ nội địa trong hạ tầng số, giáo dục và y tế.

Những điểm mới này phản ánh tư duy chuyển đổi: nhà nước không chỉ hỗ trợ nghiên cứu mà còn tạo thị trường cho công nghệ Việt phát triển.

Doanh nghiệp công nghệ – lực lượng trung tâm của tự chủ

Nếu viện, trường là nơi tạo ra tri thức, thì doanh nghiệp công nghệ chính là lực lượng biến tri thức ấy thành sản phẩm cụ thể. Việt Nam đã có những “hạt nhân” đáng chú ý như Viettel, FPT, Vingroup, Bkav, Phenikaa… – những doanh nghiệp đã bước đầu đầu tư vào nghiên cứu lõi thay vì chỉ gia công. Tuy nhiên, so với tiềm năng và yêu cầu, quy mô đầu tư này vẫn còn khiêm tốn.

Luật KH&CN 2025 vì thế tạo hành lang để doanh nghiệp trở thành chủ thể nghiên cứu, không chỉ là đối tượng thụ hưởng. Cơ chế chia sẻ lợi nhuận từ kết quả nghiên cứu, quỹ đầu tư mạo hiểm trong KH&CN và chính sách ưu đãi thuế được kỳ vọng sẽ khuyến khích doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư dài hạn vào công nghệ lõi.

Tự chủ công nghệ để tự chủ tương lai

Tự chủ công nghệ lõi không chỉ giúp Việt Nam giảm phụ thuộc mà còn tạo nền tảng cho đổi mới sáng tạo, quốc phòng, y tế và giáo dục. Khi tri thức trở thành sức mạnh cạnh tranh, tự chủ công nghệ chính là hình thức cao nhất của độc lập dân tộc trong kỷ nguyên số.

Hơn bao giờ hết, Việt Nam cần một tầm nhìn dài hạn: không chỉ “làm chủ thiết bị”, mà phải “làm chủ tri thức”. Đó là con đường đưa đất nước tiến nhanh hơn trên hành trình trở thành quốc gia sáng tạo, độc lập và tự cường.

Đức Tài