Theo loạt bài: “Ai bảo vệ người tiêu dùng sau 3 tháng cao điểm?”, Tạp chí Sở hữu trí tuệ và Sáng tạo đã đăng tải các bài viết:

Bài 1: Sở hữu trí tuệ trong bảo vệ người tiêu dùng trước hàng giả thực phẩm

Bài 2: Đợt cao điểm xử lý hàng giả thực phẩm: Nhanh nhưng có bền?

Bài 3: Doanh nghiệp bị làm giả – Im lặng có phải là tiếp tay?

Bài 4: Truyền thông và vai trò của mạng xã hội trong chống hàng giả

Bài 5: Vai trò của tổ chức xã hội và người nổi tiếng trong bảo vệ người tiêu dùng

Bài 6: Xây dựng chiến lược truyền thông minh bạch cho doanh nghiệp thực phẩm

Bài 7: Truyền thông số và SHTT trong kỷ nguyên 4.0 – Mô hình kết hợp Online + Offline

Bài 8: Kiểm soát nội bộ trong ngành thực phẩm và sản xuất – Bài học từ C.P. Vietnam và Toyota Vietnam

Bài 9: Quản trị khủng hoảng truyền thông trong ngành thực phẩm – Bài học từ minh bạch và trách nhiệm

Bài 10: Sở hữu trí tuệ trong quản trị thương hiệu thực phẩm – Lá chắn cho chất lượng và niềm tin

Trong “Bài 11: Vai trò của các bên liên quan – Mô hình phối hợp khả thi trong ngành thực phẩm hiện nay”, chúng tôi đi sâu phân tích mô hình phối hợp khả thi hiện nay theo hướng xã hội hóa sự tham gia đối với quá trình giám sát nguồn gốc và chất lượng thực phẩm, xem đây là phương án để xây dựng lực lượng/kênh giám sát xã hội khả thi, mạnh, hiệu lực, hiệu quả, góp phần bảo vệ người tiêu dùng (Liên minh “Hàng chất – Mác thật”).

Tại “Bài cuối (12): Ai bảo vệ người tiêu dùng ngoài 3 tháng cao điểm?” này, chúng tôi sẽ phân tích rõ hơn vai trò của các khối trong Liên minh cũng như cam kết của họ trong việc xây dựng và vận hành Liên minh.

Liên ngành Công an – Y tế - Nông nghiệp: rất cần nhưng chưa đủ ?

Từ ngày 15/5 đến 15/8/2025, chiến dịch cao điểm chống hàng giả, hàng nhái, thực phẩm bẩn do Bộ Công an chủ trì phối hợp cùng Bộ Y tế, Bộ Nông nghiệp & Phát triển nông thôn và các lực lượng chức năng triển khai trên toàn quốc đã mang lại kết quả ấn tượng. Chỉ trong vòng 3 tháng, hơn 3.200 đối tượng bị khởi tố, thu giữ 25 tấn sữa bột giả tại Long An, 7.000 gói khoai tây chiên nhái nhãn hiệu, hàng trăm nghìn chai dầu ăn không rõ nguồn gốc, tổng thiệt hại ước tính lên đến 6.532 tỷ đồng. Mạng xã hội cũng ghi nhận hơn 500.000 lượt cảnh báo được người tiêu dùng chia sẻ và lan truyền.

Tuy vậy, dư luận không khỏi ớn lạnh khi thời gian qua, liên tiếp các đường dây sản xuất sữa bột giả, thực phẩm giả với bao bì tinh vi, hương liệu nhân tạo, trong đó có nhiều sản phẩm nhắm vào các bà mẹ trẻ và người cao tuổi lại tiếp tục bị phát hiện trên cả nước. Điều này đặt ra câu hỏi: Sau cao điểm, ai sẽ đứng mũi chịu sào bảo vệ người tiêu dùng?

Trên thực tế, một trong những vấn đề lớn hiện nay là sau mỗi chiến dịch cao điểm, các lực lượng chủ lực lại rút lui về thường vụ. Người tiêu dùng, vốn chỉ vừa kịp được “kích hoạt” tinh thần cảnh giác, lại rơi vào trạng thái “nghe ngóng”. Nỗi lo hàng giả, thực phẩm kém chất lượng cứ thế trồi sụt theo từng đợt truyền thông ngắn hạn, thiếu cơ chế duy trì dài hơi.

Bộ Công an là đơn vị có công cụ pháp lý mạnh nhất để điều tra, khởi tố. Tuy nhiên, việc thiếu kênh tuyên truyền thường xuyên, ngôn ngữ phù hợp với người tiêu dùng và doanh nghiệp nhỏ khiến nỗ lực pháp lý không lan toả được hết sức mạnh răn đe. Bộ Y tế và Bộ Nông nghiệp và Môi trường có thể xét nghiệm và tiêu huỷ hàng vi phạm, nhưng lại chưa xây dựng được hệ thống chia sẻ dữ liệu theo thời gian thực giữa các địa phương – dẫn đến tình trạng “chỗ bắt, chỗ không biết”.

Về phía các tổ chức xã hội nghề nghiệp, như Hội Tiêu chuẩn và Bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam (VINASTAS) hay Hội Sở hữu trí tuệ Việt Nam (VIPA), dù có tiếp nhận phản ánh, nhưng năng lực nhân sự, tài chính còn rất hạn chế, chủ yếu dựa vào tài trợ theo dự án. Điều này khiến việc tiếp cận người dân vẫn manh mún và không đủ sức phòng ngừa, thay đổi hành vi tiêu dùng.

Liên minh ba bên: Truyền thông – Sở hữu trí tuệ – Công nghệ

Để khắc phục thực trạng này, cần một giải pháp dài hạn, dựa trên liên minh ba bên gồm: Truyền thông – Sở hữu trí tuệ – Công nghệ DeepQR. Đây không chỉ là sự kết nối kỹ thuật, mà còn là mô hình cộng đồng phòng vệ chủ động, giúp duy trì một hệ sinh thái cảnh báo – minh bạch – lựa chọn tích cực quanh năm, không phụ thuộc chiến dịch. Cổng cảnh báo 24/7 có thể tiếp nhận phản ánh từ người tiêu dùng, doanh nghiệp, báo chí – đóng vai trò như “camera cộng đồng” truy quét hàng vi phạm.

Công nghệ DeepQR có thể tích hợp trí tuệ nhân tạo để tự động nhận diện sản phẩm có dấu hiệu làm giả trên mạng xã hội, qua hình ảnh, video, livestream và gắn cảnh báo đỏ – tương tự như cảnh báo tài khoản lừa đảo. Đặc biệt, một điểm nhấn của liên minh này là truyền thông trực tiếp và đối thoại thường xuyên. Thay vì chờ báo chí phát hiện vụ việc, các cuộc hội thảo liên ngành hàng quý với sự tham gia của đại diện Bộ, doanh nghiệp, tổ chức xã hội và người tiêu dùng sẽ giúp nhìn lại vụ việc, học từ thực tiễn, và phổ biến kiến thức kịp thời.

Song hành với đó là chương trình “Hàng chất – Mác thật”, nơi các sản phẩm đạt chứng nhận về truy xuất nguồn gốc và sở hữu trí tuệ được tôn vinh, quảng bá. Điều này không chỉ củng cố niềm tin người tiêu dùng mà còn tạo động lực cạnh tranh lành mạnh cho doanh nghiệp.

Nhãn chứng nhận từ Liên minh sẽ là “tem niềm tin” có giá trị lan tỏa trên cả nền tảng truyền thống và số. Một số mô hình tương tự đã thành công ở khu vực: Tại Thái Lan, Tuần lễ “Ngày nông sản sạch” thu hút hàng triệu lượt khách tham dự, giúp tiêu thụ mạnh sản phẩm nông nghiệp có gắn nhãn “Agri-Trace” được xác thực bởi chính phủ và tổ chức độc lập. Malaysia thì đi theo hướng số hóa: Hội đồng Dầu cọ (MPOC) phối hợp cùng Bộ Công Thương tổ chức hội thảo giới thiệu nền tảng blockchain truy xuất nguồn gốc với doanh nghiệp và người dân – mở rộng ra cả thị trường Trung Đông.

Từ đó có thể thấy, chiến dịch 3 tháng tại Việt Nam chỉ là cú hích cần thiết, nhưng chưa đủ. Để người tiêu dùng không đơn độc trong “rừng người – rừng luật”, cần một cơ chế vận hành liên tục và minh bạch, với sự tham gia của truyền thông, công nghệ và các tổ chức xã hội. Khi ấy, câu hỏi “Ai bảo vệ người tiêu dùng?” sẽ có câu trả lời rõ ràng: là một liên minh công – tư có kỷ luật, có cộng đồng và có công nghệ thực sự. Chỉ khi duy trì được cơ chế này, niềm tin thị trường mới không bị thách thức sau mỗi đợt cao điểm. Và chỉ khi ấy, “niềm tin” – thứ hàng hóa mong manh nhất – mới có thể vững vàng trên kệ, cạnh tranh sòng phẳng cùng “hàng chất – mác thật”.

Về các trụ cột của liên minh “Hàng chất – Mác thật”

Trụ cột truyền thông: TopMEDIA

Ông Nguyễn Phạm Tuân – Giám đốc TopMEDIA, khẳng định vai trò then chốt của truyền thông trong “tuyến đầu” bảo vệ người tiêu dùng: “TopMEDIA không đơn thuần là đơn vị truyền tải thông tin, mà là hệ sinh thái truyền thông cộng đồng – nơi mỗi người tiêu dùng đều có thể trở thành ‘nhà báo công dân’. Với hàng chục triệu thành viên trên toàn quốc, các nền tảng như Top Review, Top Entertainment hay Top Channel đang là điểm nóng cập nhật tức thời những biến động của thị trường hàng hóa – từ sản phẩm đáng tin đến hàng giả, hàng nhái nguy hiểm".

Theo ông Tuân, trong bối cảnh thật – giả lẫn lộn, truyền thông không chỉ phản ánh mà còn tạo dựng niềm tin. Các cộng đồng như “Chăm sóc sức khỏe chủ động”, “Sống khỏe đẹp mỗi ngày”, hay “Ăn gì ở đâu?” quy tụ hàng nghìn thành viên tham gia tương tác mỗi ngày, thực chất đang hoạt động như một “bản tin trực tiếp” 24/7 với góc nhìn của chính người tiêu dùng – từ nhà ra chợ, từ siêu thị lên mạng. “Chúng tôi không đợi scandal để lên tiếng. TopMEDIA tiên phong truyền thông chủ động – bám sát chủ trương của Đảng và Nhà nước, kết nối người tiêu dùng, doanh nghiệp và các cơ quan chức năng. Trong Liên minh, chúng tôi đảm nhận vai trò kích hoạt dư luận, định hướng truyền thông minh bạch – bảo vệ hàng thật, loại bỏ hàng giả”.

Với hơn 10 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực truyền thông cộng đồng, ông Tuân nhấn mạnh: Niềm tin không phải là thứ được trao tặng – mà là thứ cần được kiến tạo và duy trì. Và trong thời đại công nghệ số, thông tin đúng lúc – đúng chỗ – đúng cách chính là “vaccine” ngăn chặn độc hại từ hàng giả, hàng nhái.

Trụ cột công nghệ: Deep Pro

Ông Dương Phi Anh – Tổng Giám đốc Công ty Công nghệ Deep Pro, đơn vị phát triển DeepQR – gọi công nghệ là “lá chắn” kỹ thuật số bảo vệ thương hiệu và người tiêu dùng: “Chúng tôi không tạo ra tem – chúng tôi tạo ra danh tính cho hàng hóa".

Tâm điểm của giải pháp mà Deep Pro mang lại là DeepQR – một hệ thống mã QR bảo mật đa lớp, hoạt động như hộ chiếu số không thể làm giả cho từng sản phẩm.

Khác với các loại tem hologram hay SMS từng được sử dụng nhưng dễ bị sao chép, DeepQR được xây dựng dựa trên blockchain và mật mã học, cho phép xác thực tức thời và ghi lại toàn bộ hành trình sản phẩm – từ nguyên liệu đến tay người tiêu dùng. “Chỉ cần một lần quét mã, người tiêu dùng không chỉ biết thật – giả, mà còn biết được sản phẩm đó sản xuất ở đâu, qua tay ai, có lưu hành hợp pháp hay không. Đây chính là minh bạch gốc rễ – thứ mà hàng giả không thể sao chép được”.

Đặc biệt, DeepQR tuân thủ chuẩn GS1 toàn cầu và chuẩn QR 2D – sẽ bắt buộc tại Việt Nam từ năm 2027 theo Luật số 78/2025/QH15. Không chỉ giúp doanh nghiệp Việt chuẩn bị hội nhập quốc tế, DeepQR còn sẵn sàng cho truy xuất nguồn gốc thế hệ mới: DeepTrace, nền tảng dự kiến ra mắt vào tháng 9/2025, cho phép người tiêu dùng xem ảnh, video, hành trình vận chuyển, bản đồ phân phối và cảnh báo rủi ro của từng sản phẩm – chỉ qua một lần quét mã.

So với các công nghệ như tem NFC hay tem nước, DeepQR chiếm ưu thế vượt trội về bảo mật, chi phí và khả năng tích hợp trên quy mô lớn. Theo số liệu thử nghiệm nội bộ, hệ thống cảnh báo của Deep Pro đã giúp đối tác giảm đến gần 100% rủi ro bị làm giả, đồng thời tăng đáng kể lượng khách quay lại mua hàng. “Chúng tôi không ngừng sáng tạo vì hàng Việt xứng đáng có một ‘danh tính’ rõ ràng – để không chỉ bảo vệ người tiêu dùng trong nước, mà còn đưa sản phẩm Việt Nam vươn ra thị trường quốc tế một cách minh bạch và đáng tin cậy”.

Ông Phi Anh kết luận: công nghệ không thay thế được luật pháp, nhưng có thể hỗ trợ mạnh mẽ cho luật pháp và truyền thông. Và khi ba yếu tố: pháp lý – truyền thông – công nghệ cùng hành động, một hệ sinh thái chống giả thực sự sẽ hình thành. Nơi đó, cái giả không có chỗ đứng – và người tiêu dùng không còn cô đơn trước hàng trăm lựa chọn mỗi ngày.

Nền tảng dữ liệu điện tử để bảo vệ quyền SHTT và phòng chống hàng giả

Chỉ thị số 18/CT-TTg ngày 30/5/2023 của Thủ tướng Chính phủ Về đẩy mạnh kết nối, chia sẻ dữ liệu phục vụ phát triển thương mại điện tử, chống thất thu thuế, bảo đảm an ninh tiền tệ:

Mục đích: “Để tăng cường hiệu lực, hiệu quả và tiếp tục đẩy mạnh chuyển đổi số trong công tác quản lý nhà nước đối với hoạt động TMĐT, hoạt động kinh doanh trên nền tảng số, kinh doanh xuyên biên giới, kết nối, chia sẻ dữ liệu giữa các bộ, ngành phục vụ phát triển TMĐT, chống thất thu thuế, bảo đảm an ninh tiền tệ”.

Một số nhiệm vụ của Bộ Công Thương:

“a) Chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành trong việc hoàn thiện sửa đổi chính sách, pháp luật về quản lý nhà nước đối với TMĐT, trong đó tăng cường chế tài xử lý hành vi vi phạm về lưu trữ và cung cấp thông tin theo quy định quản lý nhà nước về TMĐT đối với các chủ thể của hoạt động TMĐT.

b) Xây dựng và đưa vào vận hành cơ sở dữ liệu dùng chung về TMĐT phục vụ công tác quản lý thuế, hải quan và các công tác quản lý nhà nước khác theo yêu cầu của Chính phủ. Thời hạn hoàn thành chậm nhất trong năm 2025.
c) Phối hợp với Bộ Tài chính xây dựng kế hoạch chi tiết về việc kết nối, chia sẻ dữ liệu để tăng cường công tác quản lý thuế đối với các hình thức tổ chức hoạt động TMĐT trong nước; xây dựng quy chuẩn, tiêu chuẩn kết nối, chia sẻ dữ liệu hiện hành. Thời hạn hoàn thành chậm nhất trong quý III năm 2023.

…”

Nghị quyết số 68-NQ/TW ngày 04/05/2025 của Bộ Chính trị Về phát triển kinh tế tư nhân:

Theo đó, chỉ đạo: “2.2. Bảo đảm và bảo vệ hữu hiệu quyền sở hữu, quyền tự do kinh doanh, quyền tài sản, quyền cạnh tranh bình đẳng và bảo đảm thực thi hợp đồng của kinh tế tư nhân”, theo đó, bảo đảm thực hiện trực tuyến toàn trình thủ tục xác lập quyền sở hữu công nghiệp. Cụ thể như sau:

“- Rà soát, hoàn thiện và thực thi hiệu quả quy định pháp luật về bảo vệ quyền sở hữu tài sản, trong đó có quyền sở hữu trí tuệ và tài sản vô hình; giảm thiểu rủi ro pháp lý.

Có chính sách hỗ trợ định giá, bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ trong nước; hỗ trợ khuyến khích các doanh nghiệp tư nhân đăng ký quyền sở hữu trí tuệ ở nước ngoài và các tổ chức quốc tế.

Có chế tài nghiêm khắc đối với hành vi vi phạm về sở hữu trí tuệ, nhất là vi phạm trên không gian thương mại điện tử. Bảo đảm thực hiện trực tuyến toàn trình thủ tục xác lập quyền sở hữu công nghiệp, cắt giảm tối đa thời gian thực hiện thủ tục yêu cầu cấp quyền sở hữu trí tuệ, bảo đảm phù hợp với thông lệ quốc tế.”

Phạm Tài