Một buổi sáng tháng Chạp về làng nghề Túy Loan (xã Hòa Phong, huyện Hòa Vang, TP Đà Nẵng). Gọi Túy Loan bởi xưa có loài chim uống rượu say bay đến ngôi làng này tìm nơi trú ngụ. Có người lại nói bởi làng có con sông phần thân uốn lượn ngang qua. Không biết lý do là gì, chỉ biết nhắc tới Túy Loan người ta nghĩ ngay tới quê hương món bánh tráng.

Rổn rảng ngày giáp Tết

Đến bên đường Túy Loan 1, những làn khói trắng tỏa ra từ bếp tráng bánh của bà Trần Thị Luyện ấm ủ lửa nghề gợi nhớ Tết đang về. Bà Luyện ngồi canh bên bếp cần mẫn vần theo chiếc bánh tráng đổ từ bột gạo trắng tinh đưa lên lò dưới sức nóng của than lửa, nước dùng bàn tay khéo léo xoay đều đến khi bánh chín.

“Năm nay tôi 70 tuổi có 50 năm sống bằng nghề bánh tráng. Mỗi năm lại dần sáng tạo sáng tác ra chiếc bánh tráng Túy Loan đậm vị, thơm, giòn hơn”, bà Luyện nói. Nghề làm bánh tráng bà học từ ông bà, ba mẹ. Từ nhỏ sớm thấy những chiếc bánh tráng giòn thơm, lớn lên theo nghiệp gia đình truyền lại.

Gia đình bà Luyện là một trong những người đầu tiên phát triển nên thương hiệu bánh tráng Túy Loan trứ danh. Đến nay, làng chỉ còn khoảng 15 lò lớn nhỏ còn duy trì nghề tổ tiên để lại, mỗi lò lại cho ra những hương vị khác nhau.

“Gia đình tôi là một trong những người đầu tiên ở làng nghề Túy Loan phát triển nghề, dựng lò, nổi lửa, chuyển đổi từ việc phơi nắng bánh tráng sang xông than. Xông bánh trên những vỷ tre giúp bánh khô giòn, không ẩm mốc. Mỗi ngày, chúng tôi có thể tráng cả ngàn chiếc bánh, mỗi chiếc đường kính 40 cm. Khách cần cỡ nhỏ hơn thì làm size nhỏ từ 20 – 30 cm. Chỉ còn ít ngày nữa Tết Nguyên Đán về, nhiều người tới đặt mua, ai chưa đặt trước khó lòng có bánh mang về vì làm không kịp bán", bà Luyện bày tỏ.

Trong khi bà Luyện tráng bánh hấp, bà Nguyễn Thị Xuân ngồi bên cạnh đang ngồi quạt nướng bánh. Cái duyên đến với nghề bánh tráng của bà Xuân cũng rất kỳ lạ. "Ban đầu tôi tò mò sang xem bà Luyện tráng bánh như thế nào rồi tự mày mò làm theo mỗi lúc nhàn rỗi, đến giờ đã theo nghề được mấy chục năm", bà Xuân kể.

Rồi bà Xuân hồ hởi nói tiếp: “Bánh tráng nướng làm khó gì, nhưng phải chịu cay mắt, mồ hôi, ngồi bên bếp than cả ngày đau lưng, mỏi tay. Nghề này siêng mới được”. Vừa nói, tay bà vừa làm thoăn thoắt. Những hạt mè trắng quyện vào trong xu bánh tráng trắng, thơm vị mắm Nam Ô, tỏi, gừng trên than hồng dần chuyển qua màu vàng đều.

Rồi bà Xuân cho biết, ra giêng ngày mùng 9 làng sẽ trẩy hội nghề truyền thống ở đình. “Ngày đó sẽ vui lắm, bây giờ người ta đang chuẩn bị sẵn lò để thi đúc bánh tráng. Năm nào làng cũng có hội, chỉ hai năm có dịch Covid-19 phải tạm ngưng. Năm nay chắc chắn sẽ náo nhiệt”, bà Xuân nói và mời chúng tôi trở lại Túy Loan du xuân Quý Mão 2023.

Mòn mỏi chờ thế hệ kế cận

Là ngôi làng nổi tiếng với bánh tráng mè và mỳ Quảng từ trước năm 1975, bánh tráng Túy Loan không chỉ dùng trong dịp lễ Tết mà cả trong ngày giỗ kỵ. Bánh tráng được đặt trên các mâm cỗ thờ gia tiên vì bánh hình tròn, màu trắng tượng trưng cho trời nên không thể thiếu. Giờ đây, bánh tráng Túy Loan không chỉ là món ăn dân dã vui miệng của người dân làng mà còn là đặc sản Đà Nẵng theo du khách, bạn bè đi bốn phương.

Để giữ thương hiệu và phát triển làng nghề này, chính quyền địa phương và các ngành chức năng của thành phố luôn quan tâm hỗ trợ vốn, giúp các hộ đầu tư máy xay bột, lò nướng bánh. Hiện, huyện đang lập một đề án để duy trì và phát triển làng nghề bánh tráng Tuý Loan thành sản phẩm OCOP. Địa phương hỗ trợ cho bà con xây dựng nhãn hiệu, bao bì sản phẩm đóng gói và hướng dẫn cách sản xuất tập trung để tạo ra nhiều sản phẩm chất lượng cung ứng ra thị trường.

Ông Phan Văn Tôn - Chủ tịch UBND huyện Hoà Vang, TP Đà Nẵng

Ngày xưa, bánh tráng Túy Loan làm từ bột sắn. Theo thời gian và để phù hợp với thị hiếu người tiêu dùng, nhiều lò đã chuyển trang sử dụng bột gạo. Điểm đặc biệt trong loại gạo làm bánh tráng Túy Loan là gạo xiệc 13/2. Thứ gạo theo như người làng nghề là duy nhất, nếu không có nó sẽ không có mỳ Quảng, không có bánh tráng Túy Loan.

Để làm bánh nhìn giản đơn song thật công phu. Gạo ngâm vào chiều hôm trước cho mềm. Rạng sáng hôm sau gạo được xay ra thành bột rồi thêm gia vị gồm tỏi, nước mắm, mè, gừng, muối, đường và tráng bánh. Bánh được mang đem xông khô trên lồng tre, phía dưới là lớp than củi đỏ hồng. Bánh tráng xông 1 ngày là khô rồi xếp chồng gói mang cất. Ngày giáp Tết thường bà Xuân, bà Luyện cứ làm xong mẻ bánh nào là bán hết mẻ bánh đó.

Mặc dù là làng nghề truyền thống lâu đời, độc đáo bánh tráng Túy Loan vẫn đang hoạt động theo hộ gia đình, quy mô sản xuất nhỏ, làm thủ công. Các hộ gia đình tự sản xuất và tự tiêu thụ. Trong đó, thời gian sản xuất chỉ khoảng 3 - 4 tháng/năm, phụ thuộc nhiều vào vốn để chuẩn bị than củi, nguyên liệu.

“Túy Loan trăm thứ đều ngon, vừa vừa cái miệng kẻo chồng con hết nhờ”, bánh tráng Túy Loan từ lâu đã là một trong “trăm thứ đều ngon” song lửa nghề vẫn thiếu thế hệ tiếp nối. Bà Luyện vừa soạn bánh tráng ăn cùng rau sống trong bữa trưa đạm bạc trong khi cháu nội soạn mỳ gói, bánh mỳ… tâm sự: “Mong sao Túy Loan phát triển thương hiệu bánh tráng, giữ lửa nghề cha ông truyền lại”.

“Vợ chồng tôi muốn truyền nghề cho con cái nhưng các cháu đi học đều ra ngành nghề, trở thành trí thức, giờ truyền nghề có lẽ các cháu chỉ khi nghỉ hưu mới dùng đến. Nghề này vất vả, đứa nào cũng chê”, ông Đẹn Công Ba - chồng bà Luyện - vừa bóc tỏi, chuẩn bị nước mắm làm gia vị - vừa nói. Với ông Ba, nghề này vất vả nhất là dậy sớm thức khuya.

Nói rồi, vợ chồng bà Luyện hỏi chúng tôi đã từng được nếm qua bánh tráng Túy Loan chưa và mời thưởng thức. Bánh hấp được giã thêm ớt, chút nước mắm Nam Ô hay chén mắm nêm cũng ấm dạ. Bánh tráng nướng thơm nước mắm miền biển Nam Ô, giòn rụm tan vào miệng những mặn mà tình quê. “Bánh này phải đặt mới được ăn, ở các siêu thị, cửa hàng nào có bán”, bà Luyện cười.

Chúng tôi ra về, mang theo những chiếc bánh tráng lòng không khỏi tiếc thương hiệu bánh tráng Túy Loan lẽ phải phát triển hơn nữa mới xứng tầm, bán ở nhiều cửa hàng, siêu thị để dễ dàng mua.

Bảo Hòa